اسب کرد ایران بر طبق نوشته های جهانگردان و مورخین از هرودت گرفته تا معاصرین، به اقصی نقاط دنیا انتقال یافته و خون آن در شریانهای اسبهای دنیا جریان دارد. اسب کرد از اسبهای توانای ارزشمند و پرخون دنیا محسوب گردیده و مبدا و منشا آن ایران می باشد.

گرچه در خیلی از منابع نامی از آن برده نشده است .

معمولاً برای اسب کرد سه تیره مطرح می گردد که عبارتند از :

۱- جاف ۲- افشاری ۳- سنجابی

۱- تیره جاف : بیش ترین جمعیت را دارد و بیشتر به رنگ سیاه و سفید بوده و طایفه های نگهدارنده در طی زندگی خود این دو رنگ را انتخاب و نگهداری نموده اند و در کردستان موجود است.

۲- تیره افشاری : دومین جمعیت را دارا می باشد و عمدتاً کهر و قره کهر می باشند.

۳- تیره سنجابی : عمدتاً کرنگ و نیله و به ندرت سمند می باشند ودر منطقه کرمانشاه واسلام آباد وجود دارد.

در تاریخچه تکامل اسب ایران پیدایش اسب کرد را مستقیماً به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و به اسبهای معروف نیسایی مرتبط می دانند.

اسب جاف معمولاً قره کهر می باشد و به بلندی ، بین ۱۵۰ تا ۱۵۵ سانتی متر ، بدون برجستگی در استخوان بندی سر ، با گردن نیرومند و شانه ها و کپل تنومند.

نمونه بارزی از اسب جاف بر روی سنگ مقبره زانتوس واقع در لیبی ( حدود ۴۸۰ قبل از میلاد ) نقشبندی شده و نمایشگر میراث باستانی تیره جاف است.

اسب کرد
نمونه حک شده اسب کرد

اسب کرد نه تنها از زیبائی خاص برخوردار است بلکه دارای استقامت بی نهایت می باشد. اسب نژاد کرد به خصوص در مسابقات چوگان موفق بوده اند و بسیاری از اسبهای کرد در مسابقات پرش و سواری استقامت افتخارات ارزنده کسب کرده اند.

تاریخچه اسب کرد از مبدا نخستین دوره ثبت شده تاریخ آغاز میگردد و از روزگار شیرین باستان افسانه ای سرچشمه میگیرد. اسم نیسائی را اجداد اسب های کرد امروزی از جلگه های مهد پرورش خود به ارث بردند.

شگفت انگیزترین نشانه اسب نیسائی سر آن بود . استخوانهای پیشانی و بینی خیلی برجسته بودند . همچنین استخوانهای برجسته فک بالا از هر دو طرف استخوانهای بینی بیرون آمده است در نتیجه استخوان بندی درشت پیشانی ، گوشهای اسب عقب تر از حد معمول قرار گرفته بود و در پایان تصویر بی همتا و سرشار از توانائی و هوشیاری اسب نیسائی را کامل می کرد.

تحقیقات اخیر پیرامون بقایای جانوران باستانی در جریان عملیات حفاری صحت نقشهای بازمانده اسب نیسائی را با مدارک طبیعی تائید می کند. اسب مادها یقیناً حیوان مهیبی بود و آشنائی با تاریخ آن حقیقت مهمتری را آشکار می کند و گواهی می دهد که پرورش و تولید اسب به طریق کشش انتخابی ابتدا در ایران باستان مرسوم شد.

طبیعت، یونجه زارهای گسترده نصیب سرزمین ماد ( کرمانشاهان امروز ) کرده بود ، غنی از سنگ آهک کوهزارهای ژورا ، یونجه زارهای پهناور ماد عامل مهمی در پیشرفت پرورش و تولید نژاد اسبهای نیسائی بود . پرشکوه ترین نقش بازمانده از اسب نیسائی در تخت جمشید در معرض نمایش است. در این تصویر جثه اسب نیسائی در خدمت پادشاهان بزرگ ایران مهیب به نظر می آید.

در نقشهای دیگر، اسب نیسائی ، با سر بزرگ و سنگین و گردنی آراسته ، با یال پر پشت و همه اعضاء بدن اسب به تنه ای سنگین و در عین حال کشیده ، استوار بر روی پاهای کوتاه ، در وهله اول موجودی مسخره آمیز به نظر می رسد ، ولی با بررسی عمیق تر ، با وجود درشتی خارق العاده سر اسب ، تمثالی از نجابت بر روی صفحه سنگ آشکار می شود ، سرشار از عظمت و نیروی بی نظیر نژاد نیسائی ، یونانیان قدیم تنومندی اسب نیسائی را تحسین می کردند و از پاهائی که زمین را لرزانده بود سخن می گفتند .
[۸/۱۴،‏ ۱۱:۰۶] خانم رحیمی جدید: ز میان تیره های گوناگون اسب کرد که هنوز در وادی پر برکت کوهستان زاگرس پرورش داده می شود تیره جاف در کثرت و شهرت پیشتاز است .

اسب کرد فوق العاده قانع و کم خوراک و در زمستان های سخت نواحی کوهستانی کردستان که هیچ وسیله نقلیه ای قادر به حرکت و عبور نیست عامل انتقال امداد و بیماران از روستائی به روستای دیگر یا به مرکز پخش است و دلیل ماندگاری را می توان همین مقاومت بی مانند در کوهستان دانست. اسب کرد از قدیم الایام نماد فرهنگی ، تاریخی مردم کرد بوده و داشتن آن همواره برای خانواده ها مایه مباهات و فخر بوده است.

پراکنش اسب کرد
عمدتاً این نژاد در منطقه کرمانشاه و مناطق اطراف آن و استانهای آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان ( سلطانیه ) ، لرستان و کردستان و اصفهان پراکنده می باشند .
این نژاد به کشورهای همجوار ( عراق ، ترکیه و قسمتی از جمهوری آذربایجان ) انتقال یافته و جمعیت مناسبی را تشکیل داده است.

خصوصیات ریخت شناسی ( فنوتیپ )

پیشانی = معمولاً مشابه اسب عرب است ولی در اسبهای کرد معمولاً پیشانی همراه با برجستگی است.

گوشها = اندکی عقب .
سر = سنگین .
چشم ها = عمیق و خشمگین .
استخوان بینی = دراز .
فاصله دو استخوان فک در ناحیه حلق زیاد .
گردن= قوی ، سینه از جلو به حد قابل توجه عضلانی .
دست و پا کوتاه و بسیار محکم با اندک مو در ناحیه شاخ مو .
بدن = عضلانی و جمع .
بسیارباهوش ، مطیع ، صبور